Ο φαύλος κύκλος της σχέσης

Όταν ο άνθρωπος που αγαπάμε δεν μας δίνει σημασία ή μας κατηγορεί, φοβόμαστε ότι θα μας παρατήσει, μόνους και ανήμπορους. Κατακλυζόμαστε από θυμό και λύπη, νιώθουμε πληγωμένοι, αλλά πάνω απ’ όλα φοβόμαστε.

 

Κάθε μέρα ως σύντροφοι θέτουμε συνεχώς μια σιωπηλή ερώτηση ο ένας στον άλλον:

• Μπορώ να βασιστώ σ’ εσένα;
• Να ακουμπήσω επάνω σου;
• Είσαι εδώ για μένα;
• Θα ανταποκριθείς όταν σε χρειαστώ;
• Μετράω για σένα;
• Με εκτιμάς και με αποδέχεσαι;
• Με χρειάζεσαι;
• Βασίζεσαι σ’ εμένα;

Κάθε φορά που δεν παίρνουμε θετική απάντηση, μέσα από μικρές πράξεις, λογάκια, βλέμματα, κοκ, αμέσως επικρατεί ένας αρχέγονος πανικός: κινδυνεύουμε να χάσουμε τον άνθρωπο που αγαπάμε και μας αγαπάει. Συναγερμός!

Ένας αρχέγονος πανικός

Η θεωρία του Συναισθηματικού Δεσμού μάς διδάσκει ότι οι αγαπημένοι μας είναι το σημαντικότερο καταφύγιό μας στη ζωή. Όταν το αγαπημένο μας πρόσωπο είναι συναισθηματικά απρόσιτο ή δεν ανταποκρίνεται στο κάλεσμά μας, φοβόμαστε ότι θα μας παρατήσει, μόνους και ανήμπορους. Κατακλυζόμαστε από θυμό και λύπη, νιώθουμε πληγωμένοι, αλλά πάνω απ’ όλα φοβόμαστε.

Και είναι φυσικό, αφού ο φόβος είναι το ενσωματωμένο σύστημα συναγερμού που διαθέτουμε και μπαίνει σε λειτουργία όταν κινδυνεύει η επιβίωσή μας. Όταν χάνουμε επαφή με τον αγαπημένο μας, όταν νιώθουμε ότι η σχέση μας απειλείται, τότε απειλείται η αίσθηση ασφάλειας που έχουμε. Ο συναγερμός μεταφέρεται στην αμυγδαλή, φοβόμαστε, και αμέσως ξεκινά μια αυτόματη διαδικασία αυτοπροστασίας.

Ωστόσο, το σύστημα αυτοπροστασίας μας μπαίνει σε συναγερμό με διαφορετικό τρόπο από άνθρωπο σε άνθρωπο. Αυτός ο πηγαίος φόβος εγκατάλειψης σπάνια φαίνεται ξεκάθαρα και πολύ συχνά καμουφλάρεται πίσω από πιο ανεκτά συναισθήματα: θυμό και λύπη, επίθεση ή αποφυγή.

Τα έντονα συναισθήματα που αναδύονται στους τσακωμούς μας –θυμός, οργή, στενοχώρια, πάγωμα, απελπισία− δεν είναι παράλογα. Έχουν απόλυτο νόημα. Ως σύντροφοι ενεργούμε σαν να παλεύουμε για την ίδια μας τη ζωή. Αυτή η λαχτάρα για συναισθηματικό δεσμό με τους κοντινούς μας ανθρώπους είναι η κατεξοχήν συναισθηματική προτεραιότητα του ανθρώπου − επισκιάζει ακόμη και την ανάγκη για τροφή ή για σεξ. Χωρίς βαθιούς, θετικούς και αμοιβαίους δεσμούς διαπροσωπικούς δεσμούς, θα ήταν αδύνατη η επιβίωσή μας ως άτομα, όπως τονίζει και ο ψυχοθεραπευτής Έρβιν Γιάλομ.

Όταν απειλείται η σχέση μας, πολλοί από εμάς προσπαθούμε να κρατήσουμε τον άλλον γερά, να προσκολληθούμε πάνω του, ενίοτε ακόμα και μέσα από επιθέσεις, παρόλο που η πρόθεσή μας είναι η επανασύνδεση. Αν όμως νιώσουμε πως δεν υπάρχει ελπίδα για επανασύνδεση, τότε αποτραβιόμαστε, αποφεύγουμε να κάνουμε παραπάνω προσπάθειες και αποσυνδεόμαστε συναισθηματικά, για να μην πληγωθούμε περισσότερο. Μάλιστα, συχνά αυτό το κάνουμε με θυμό.

Ο θυμός, η κριτική, οι απαιτήσεις είναι στην ουσία μια κραυγή διαμαρτυρίας για να επαναφέρουμε τους συντρόφους μας συναισθηματικά κοντά μας και να ξαναχτίσουμε την αίσθηση ενός ασφαλούς συναισθηματικού δεσμού.

Έτσι λοιπόν, αντιδρούμε με όρους ζωής και θανάτου: διαμαρτυρόμαστε, φωνάζουμε, κατηγορούμε για να φέρουμε τον άλλον κοντά μας. Άλλοι πάλι, αποτραβιόμαστε, μουλώχνουμε, σιωπούμε για να ηρεμήσουμε την κατάσταση, πάλι με τον ίδιο στόχο: να μη φύγει ο άλλος από κοντά μας.

Κάποιοι συνδυάζουμε τους δύο τρόπους: από τη μία κυνηγάμε και προσκολλόμαστε στον/στη σύντροφό μας προκειμένου να αποκαταστήσουμε τη συναισθηματική σύνδεση και ταυτόχρονα, όταν πια προσφέρεται η συναισθηματική σύνδεση, αποτραβιόμαστε με φόβο γιατί δεν μπορούμε πια να τον/την εμπιστευτούμε.

Αυτή η «στρατηγική» αποκαλείται στην παιδοψυχολογία «αποδιοργανωμένη» (disorganised) και στη βιβλιογραφία ενηλίκων «αποφευκτική με φόβο» και έχει τις ρίζες της σε χαοτικούς και τραυματικούς δεσμούς, όπου ο σημαντικός άλλος από τη μια προκαλούσε φόβο και από την άλλη αποτελούσε λύση στο φόβο, (πχ. ένας πολύ εκφοβιστικός γονιός).

Η απομόνωση και η απώλεια μας τραυματίζει βαριά. Ο Bowlby μελέτησε ενδελεχώς την απομάκρυνση μητέρας παιδιού και τα καταστροφικά επακόλουθα της. Ο αποχωρισμός και η απώλεια, η εγκατάλειψη και η απόρριψη από τους σημαντικούς μας άλλους, από αυτούς που έχουν τη μεγαλύτερη επιρροή σε μας, προκαλούν τις ίδιες τραυματικές επιπτώσεις είτε είμαστε 5 χρονών είτε 55.

Σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτές οι τραυματικές καταστάσεις έχουν καθοριστική  σημασία στην προσωπικότητα μας και στις μελλοντικές μας σχέσεις. Όταν από το ξεκίνημα της ζωής μας μάθουν να πιστεύουμε ότι θα κάποιος θα βρίσκεται στο πλευρό μας όταν το χρειαζόμαστε, τότε θα αισθανόμαστε ασφάλεια μέσα μας και θα μπορούμε δημιουργήσουμε ασφαλείς δεσμούς. Πολλοί/ές από μας, ωστόσο, δεν μεγαλώσαμε με ασφαλείς δεσμούς και έτσι στις τωρινές μας σχέσεις βρισκόμαστε σε μια συνεχή κατάσταση επιφυλακής και καχυποψίας.

Ευτυχώς, η EFT προτείνει εγγυημένες τεχνικές αποκατάστασης του ασφαλή δεσμού. Διαφορετικά, αν δεν δουλέψουμε αυτές τις πεποιθήσεις μέσα μας, βάζουμε κι εμείς το χεράκι μας στις συνθήκες που οδηγούν σε απώλεια και καταλήγουμε εγκλωβισμένες/οι σε δυστυχισμένες σχέσεις, με απόγνωση, απομόνωση, κατάθλιψη και απίστευτο θυμό. Έχει σημασία να βρούμε με τι θυμώνουμε. Και, ακόμα, σημαντικότερο: τι πόνο κρύβει αυτός ο θυμός.