Αλληλεξάρτηση σημαίνει μεγαλύτερη ανεξαρτησία

Στις σχέσεις με άλλους ανθρώπους ισχύει ένα φαινόμενο που μοιάζει οξύμωρο: όσο πιο δυνατή και ασφαλής είναι η εξάρτησή μας από αυτούς, τόσο πιο ανεξάρτητοι/ες γινόμαστε.

Σύμφωνα με τις έρευνες επιστημόνων για τον τρόπο που οι άνθρωποι δημιουργούμε συναισθηματικούς δεσμούς με άλλα άτομα ήδη από τη βρεφική ηλικία, αν νιώθουμε ότι ο συναισθηματικός μας δεσμός με τον σημαντικό άνθρωπο στη ζωή μας είναι σταθερός και δεν απειλείται, τότε αισθανόμαστε μεγαλύτερη σιγουριά για τον εαυτό μας και το περιβάλλον μας και άρα μας είναι πιο εύκολο να είμαστε ανεξάρτητοι, να μην προσκολλόμαστε στον/στη σύντροφό μας.

Η ανάγκη για συναισθηματικούς δεσμούς είναι τόσο έντονη σ' εμάς τους ανθρώπους, που την αναζητούμε και την καλύπτουμε και μέσα από στενές σχέσεις αγάπης και εγγύτητας με ζώα.

Η σχέση που έχουμε με τον/τη σύντροφό μας είναι από τις πιο σημαντικές πηγές ασφάλειας, ευτυχίας και δύναμης ή, αντίθετα, ανασφάλειας, φόβου και ακυρωτικής μοναξιάς.

Ασφαλής δεσμός = δύναμη

Ο ασφαλής δεσμός με κάποιο αγαπημένο πρόσωπο μας δίνει κουράγιο. Αντιθέτως, η σύγκρουση και η εχθρική κριτική από τους αγαπημένους μας αυξάνει τις αμφιβολίες για την αξία μας και προξενεί μια αίσθηση ανημπόριας, απ' όπου συνήθως ξεκινά η κατάθλιψη. Οι συζυγικές δυσκολίες δεκαπλασιάζουν την πιθανότητα κατάθλιψης. Χρειαζόμαστε επιβεβαίωση από τους αγαπημένους μας.

Μελέτες που διεξήγε ο Mario Mikulincer, απέδειξαν ότι, όταν νιώθουμε ασφαλείς στον δεσμό μας με τους άλλους, κατανοούμε καλύτερα τον εαυτό μας και μας αρέσει περισσότερο ο εαυτός μας. Από μια σειρά επιθέτων για να περιγράψουν τον εαυτό τους, οι πιο ασφαλείς συμμετέχοντες διάλεξαν θετικά χαρακτηριστικά. Όταν, δε, ρωτήθηκαν για τα αδύναμα σημεία τους, απάντησαν ότι, ενώ αισθάνονταν υποδεέστεροι όσον αφορά το ιδανικό τους, εξακολουθούσαν, παρ’ όλ’ αυτά, να νιώθουν καλά με τον εαυτό τους.

Ο Mikulincer διαπίστωσε, επίσης, όπως άλλωστε είχε προβλέψει ο John Bowlby, ότι οι ασφαλώς συνδεδεμένοι ενήλικες ήταν πιο περίεργοι και πιο ανοιχτοί σε καινούργιες πληροφορίες. Ένιωθαν άνετα με την ασάφεια, λέγοντας ότι τους άρεσαν οι ερωτήσεις που μπορούσαν να απαντηθούν με πολλούς τρόπους. Σε μια δοκιμασία , τους περιγράφηκε η συμπεριφορά ενός ατόμου και τους ζητήθηκε να εκτιμήσουν τα θετικά και αρνητικά χαρακτηριστικά του. Οι ασφαλώς συνδεδεμένοι συμμετέχοντες απορρόφησαν πιο εύκολα καινούργιες πληροφορίες για το συγκεκριμένο άτομο και επανεκτίμησαν τις αξιολογήσεις τους. Η αποδοχή νέων εμπειριών και η ευελιξία στις πεποιθήσεις φαίνονται ευκολότερες, όταν νιώθει κανείς ασφαλής και συνδεδεμένος με τους άλλους. Η περιέργεια αναδύεται μέσα από αίσθηση ασφάλειας, ενώ η έλλειψη ευελιξίας μέσα από διαρκή επαγρύπνηση για απειλές.

Όσο πιο προσβάσιμοι μας είναι οι σύντροφοί μας, τόσο πιο διαφοροποιημένοι και ανεξάρτητοι μπορούμε να αισθανθούμε. Παρόλο που η ιδέα αυτή έρχεται σε πλήρη αντίθεση με το τι πιστεύει η κοινωνία μας για την ατομική αυτάρκεια, η ψυχολόγος Brooke Feeney του Πανεπιστημίου Κάρνεγκι Μέλον του Πίτσμπουργκ, μελετώντας 280 ζευγάρια, την επιβεβαίωσε με ακρίβεια. Όσων οι ανάγκες ήταν αποδεκτές από τους συντρόφους τους, ήταν πιο ασφαλείς στην επίλυση των προβλημάτων τους με αυτενέργεια και ήταν πιθανότερο να υλοποιήσουν τους προσωπικούς τους στόχους με επιτυχία.

Εκατοντάδες μελέτες πλέον δείχνουν ότι η θετική σύνδεση με τους άλλους μας προστατεύει από το στρες, τις προκλήσεις της ζωής και τα ψυχικά τραύματα. Ισραηλινοί ερευνητές αναφέρουν ότι ζευγάρια με ασφαλή συναισθηματικό δεσμό είναι πιο προετοιμασμένα από άλλα, λιγότερο συνδεδεμένα, να τα βγάλουν πέρα με κινδύνους όπως οι επιθέσεις με πυραύλους Σκουντ. Νιώθουν λιγότερο άγχος και εμφανίζουν λιγότερα οργανικά προβλήματα μετά τις επιδρομές.

Το απλό κράτημα του χεριού του αγαπημένου συντρόφου μπορεί να μας επηρεάσει βαθιά και να καθησυχάσει τους τρομαγμένους νευρώνες του εγκεφάλου. Σε ένα πείραμα, ο ψυχολόγος Jim Coan από το Πανεπιστήμιο της Βιρτζίνια ειδοποίησε ασθενείς γυναίκες που επρόκειτο να υποβληθούν σε μαγνητική τομογραφία πως όταν άναβε ένα κόκκινο φωτάκι μέσα στον τομογράφο, ίσως να αισθάνονταν μια μικρή ηλεκτρική εκκένωση στα πόδια τους αλλά ίσως και όχι. Αυτή η πληροφορία ευαισθητοποίησε το κέντρο του στρες στον εγκέφαλο των γυναικών. Όταν όμως εκείνες κρατούσαν το χέρι του συντρόφου τους, το στρες που καταγράφηκε ήταν μειωμένο. Όταν δέχτηκαν τη μικρή ηλεκτρική εκκένωση, ανέφεραν λιγότερο πόνο. Αυτές οι παρατηρήσεις ήταν αξιοσημείωτα ισχυρότερες στα πιο ευτυχισμένα ζευγάρια, σ' εκείνα που είχαν υψηλούς βαθμούς ικανοποίησης από τη σχέση τους· σ' εκείνα που οι ερευνητές ονόμασαν «σούπερ ζευγάρια». Η σχέση με έναν αγαπημένο σύντροφο λειτουργεί προστατευτικά απέναντι στο σοκ, το στρες και τον πόνο.

Τα άτομα που αγαπάμε, λέει ο Coan, είναι οι αόρατοι ρυθμιστές των σωματικών μας διεργασιών και της συναισθηματικής μας ζωής. Όταν η αγάπη δεν είναι παρούσα, πονάμε.

Πράγματι, η έκφραση «πληγωμένα συναισθήματα» ισχύει στ’ αλήθεια, σύμφωνα με την ψυχολόγο Naomi Eisenberger του Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας. Οι μελέτες της για την αναπαράσταση των εικόνων στον εγκέφαλο δείχνουν ότι η απόρριψη και ο αποκλεισμός ενεργοποιούν τον πρόσθιο μεταλόβιο έλικα, το ίδιο ακριβώς τμήμα που ενεργοποιεί και ο σωματικός πόνος. Αυτό το τμήμα του εγκεφάλου ενεργοποιείται όντως με τη συναισθηματική απομάκρυνση από τους κοντινούς μας. Όταν νιώθουμε κοντά, όταν αγκαλιαζόμαστε ή κάνουμε έρωτα με τους αγαπημένους μας, πλημμυρίζουμε με τις «ορμόνες της αγκαλιάς», την ωκυτοκίνη και τη βασοπρεσίνη. Αυτές οι ορμόνες φαίνεται ότι ενεργοποιούν τα κέντρα «ανταμοιβής» του εγκεφάλου, πλημμυρίζοντάς μας με χημικές ουσίες ηρεμίας και ευτυχίας, όπως η ντοπαμίνη, ενώ σταματούν στρεσογόνες ορμόνες, όπως η κορτιζόλη.

Η θεωρία του συναισθηματικού δεσμού είναι επαναστατική και πηγαίνει κόντρα στις κοινωνικές και πολιτισμικές πεποιθήσεις μας για το τι συνιστά ενήλικη ζωή: ωριμότητα δηλαδή σημαίνει ανεξαρτησία και αυτάρκεια. Η αντίληψη για τον αήττητο πολεμιστή που μόνος του αντιμετωπίζει τη ζωή και τους κινδύνους είναι βαθιά ριζωμένη στην κουλτούρα μας. Οι ψυχολόγοι των περασμένων δεκαετιών κατακεραύνωναν και παθολογικοποιούσαν την ανάγκη για συναισθηματική εξάρτηση χρησιμοποιώντας όρους όπως «μη διαφοροποιημένος», «συνεξαρτημένος», «συμβιωτικός» ή «συγχωνευμένος» για να περιγράψουν άτομα που έμοιαζαν αδύναμα να αυτονομηθούν και να επιβληθούν στους άλλους. Αντίθετα, ο Μπόουλμπυ μίλησε για την «αποτελεσματική εξάρτηση» και για το ότι το να έχει κανείς την ικανότητα «από την κούνια ως τον τάφο» να στρέφεται στους άλλους για συναισθηματική στήριξη είναι ένδειξη δύναμης.

Ευτυχώς, η EFT προτείνει εγγυημένες τεχνικές αποκατάστασης του ασφαλή δεσμού και της αποτελεσματικής εξάρτησης. Διαφορετικά, αν δεν δουλέψουμε αυτές τις πεποιθήσεις μέσα μας, ίσως βάζουμε και εμείς το χεράκι μας στις συνθήκες που μας οδηγούν σε ανασφάλεια και καταλήγουμε εγκλωβισμένες/οι σε δυστυχισμένες σχέσεις, με απόγνωση, απομόνωση, κατάθλιψη και απίστευτο θυμό.

Βιβλιογραφία

Σου Τζόνσον, Κράτα με σφιχτά, Εκδόσεις Gutenberg, 2014, Αθήνα
Bowlby, J. (1973). Separation And Loss, vol 2. N.Y: Basic Books
Johnson, S., (2004). The Practice of Emotionally Focused Couple Therapy: Creating Connection, N.Y. & Hove: Brunner-Routledge
Bowlby, J. (1980). Attachment and Loss, τόμος 3, Loss: Sadness and Depression, N.Y: Basic Books