Μπορώ να είμαι σε σχέση με πολλούς ανθρώπους ταυτόχρονα;

Μπορώ να αγαπάω πάνω από έναν ανθρώπους ταυτόχρονα και να είμαστε σε σχέση;

Καταρχάς, το σημαντικό είναι να καθορίσουμε το νόημα της έννοιας «σχέση». Η συντροφική σχέση, όπως τη γνωρίζουμε από τις ταινίες, τα μυθιστορήματα και τα τραγούδια είναι μια ανθρώπινη κατασκευή, χρονικά και γεωγραφικά καθορισμένη. Δεν ήταν πάντα και παντού η ίδια, ούτε και είναι στην εποχή μας.

Για πάρα πολλούς αιώνες και σε πάρα πολλές κουλτούρες, ο γάμος δεν σήμαινε επ’ ουδενί συντροφική σχέση, δηλαδή μια σχέση στην οποία οι σύντροφοι μοιράζονται συναισθήματα, εκμυστηρεύονται τα σώψυχά τους και επικοινωνούν – το αντίθετο μάλιστα. Η συναισθηματική οικειότητα, δηλαδή το πόσο κοντά συναισθηματικά είμαστε σαν σύντροφοι, είναι μια νεότερη πολιτισμική προσθήκη και μάλιστα κυρίως, αν όχι αποκλειστικά, στις δυτικές κοινωνίες.

Αυτή η έννοια της συντροφικής σχέσης, δηλαδή δυο αδερφές ψυχές, πλασμένες η μία για την άλλη, που επικοινωνούν για όλα, μοιράζονται τα πάντα και έχουν μάτια μόνο ο ένας για τον άλλον είναι ένα κατασκεύασμα που ξεκίνησε με τον ρομαντισμό τον 18ο αιώνα και εμπεδώθηκε στον 20ο.

Ανέκαθεν υπήρχαν και άλλα είδη σχέσεων, από την αρχαία Αθήνα, όπου οι άντρες παντρεύονταν γυναίκες αλλά εξυμνούσαν τον έρωτα μόνο με άντρες, μέχρι την πολυγυνία ή πολυανδρία άλλων πολιτισμών (βλ. άρθρο «Τι είναι σχέση;»).

Στις μέρες μας, το κίνημα της πολυσυντροφικότητας προσφέρει ένα διαφορετικό μοντέλο ερωτικών σχέσεων. Η πολυσυντροφικότητα έχει πολλούς ορισμούς και μορφές, αλλά τα βασικά χαρακτηριστικά της μπορούν να συνοψιστούν ως εξής:

Πρόκειται για συντροφικές σχέσεις σταθερές, μακροπρόθεσμες, υπεύθυνες, συναινετικές, με συναισθηματικό δέσιμο, με περισσότερους από έναν/μία συντρόφους, οι οποίες υπάρχουν εν γνώσει και με αλληλοσεβασμό όλων των εμπλεκόμενων μερών.

Στις πολυσυντροφικές σχέσεις βασικό στοιχείο είναι η αγάπη και το νοιάξιμο που αισθάνονται οι διάφοροι σύντροφοι μεταξύ τους, ανεξάρτητα από τις σεξουαλικές σχέσεις τους. Δηλαδή, μπορεί οι πολυσυντροφικοί σύντροφοι να είναι είτε μονογαμικοί είτε πολυγαμικοί, αρκεί να υπάρχει ειλικρίνεια, αλληλοσεβασμός και συναίνεση.

Μα αν αγαπάς έναν άνθρωπο, δεν πρέπει να χρειάζεσαι κανέναν άλλον!

Ως άποψη είναι πολύ κοινή και μοιάζει σχεδόν αυτονόητη, αλλά στην πράξη δεν ισχύει. Πολλοί πιστεύουν ότι αν αγαπάς ερωτικά έναν άνθρωπο, δεν σου περισσεύει αγάπη για άλλους, αφού του δίνεσαι «ολοκληρωτικά», με «όλη σου την καρδιά». Αν αγαπάς πολλούς ταυτόχρονα, εξ ορισμού τους αγαπάς λιγότερο, γιατί η αγάπη σου διαιρείται και δεν είναι τόσο βαθιά ή δυνατή.

Αυτή η άποψη βασίζεται σ’ ένα «μοντέλο ένδειας», δηλαδή ότι το δυναμικό αγάπης μέσα μας είναι πεπερασμένο, δηλαδή έχουμε περιορισμένη αγάπη να δώσουμε. Αν τη δώσουμε όλη σ’ έναν άνθρωπο, δεν περισσεύει για κανέναν άλλον. Οπότε αν ερωτευτούμε έναν άλλον άνθρωπο, αμέσως η αγάπη που νιώθουμε για τον νυν μας εξαϋλώνεται και πάει στον καινούργιο.

Η κοινωνία μας θεωρεί απολύτως αποδεκτό να έχουμε πάνω από έναν στενό φίλο, χωρίς αυτό να θεωρείται πρόβλημα, πόσο μάλλον απιστία. Με αυτή την έννοια, όλοι και όλες ασκούμε την «πολυφιλία», δηλαδή έχουμε μερικούς ανθρώπους τους οποίους αποκαλούμε φίλους και με τους οποίους μας ενώνουν δεσμοί νοιαξίματος, αγάπης και αλληλοφροντίδας, χωρίς να χρειάζεται να επιλέξουμε μόνον έναν, τον αληθινό. Δηλαδή, έχουμε δικαίωμα να αγαπάμε πάνω από έναν φίλο, σε αντίθεση με τον έρωτα, όπου κοινωνικά στη δική μας κουλτούρα επιτρέπεται να αγαπάμε μόνο έναν άνθρωπο.

Ξέρουμε όμως ότι μπορούμε να αγαπάμε ταυτόχρονα πολλούς ανθρώπους: τους φίλους μας, τους συγγενείς μας, τον/τη σύντροφό μας. Μήπως είναι εφικτό να αγαπάμε ταυτόχρονα πάνω από έναν συντρόφους;

Η αγάπη δεν είναι σαν τα λεφτά, που αν τα ξοδέψεις όλα σε κάτι, δεν σου μένουν χρήματα για να αγοράσεις κάτι άλλο. Το περιεχόμενο της καρδιάς μας δεν είναι σαν το περιεχόμενο του πορτοφολιού μας.

Ο αντίλογος

Ωστόσο, η αγάπη, είτε ερωτική είτε φιλική, δεν είναι ποτέ απεριόριστη. Πάντοτε αναγκαστικά περιορίζεται από τον χρόνο και την ενέργεια που έχουμε στη διάθεσή μας. Θεωρητικά η αγάπη είναι απεριόριστη, στην πράξη όμως έχουμε x ώρες που μπορούμε να διαθέσουμε σε φίλους, συντρόφους, οικογένεια, δουλειά, ύπνο, φαγητό κτλ.

Με απλά λόγια, ο αριθμός των ανθρώπων που μπορούμε να αγαπάμε εξαρτάται από το πόσο χρόνο και ενέργεια έχουμε να διαθέσουμε σε κάθε άνθρωπο. Αυτός είναι ο λόγος που δεν μπορούμε να έχουμε ούτε είκοσι κολλητούς φίλους ούτε και είκοσι συντρόφους.

Μια φιλοσοφία φιλίας

Η πολυσυντροφικότητα βασίζεται στην αρχή ότι οι καλές φιλίες απαιτούν εξίσου πολλή τρυφερότητα, ενδιαφέρον, σεβασμό, προσοχή, συναισθηματικό δέσιμο και νοιάξιμο όσο και οι ερωτικές σχέσεις. Πολυσυντροφικές σχέσεις είναι όλα τα παραπάνω με προσθήκη τη σεξουαλική παράμετρο (αν και όχι απαραίτητα).

Η πολυσυντροφικότητα δεν έχει καμία σχέση με τις ανοιχτές σχέσεις, στις οποίες ένα ζευγάρι συναινεί να κάνει σεξ και με άλλους (είτε παρέα είτε χώρια), αλλά απαγορεύει τη συναισθηματική εμπλοκή με τρίτους. Στις πολυσυντροφικές σχέσεις, αντιθέτως, οι σύντροφοι έχουν ταυτόχρονα ερωτική σχέση με πάνω από έναν ανθρώπους, ανεξάρτητα από το αν κάνουν σεξ τελικά με όλους.

Με άλλα λόγια, η πολυσυντροφικότητα δεν το ίδιο με τις ανοιχτές σχέσεις, ούτε αφορά το σεξ. Η πολυσυντροφικότητα αφορά τους συναισθηματικούς, κοινωνικούς, οικογενειακούς και σεξουαλικούς δεσμούς όλων των συντρόφων, όχι μόνο το σεξ.

Η πολυσυντροφικότητα μπορεί να πάρει διάφορες μορφές:

Σε άλλες κοινωνίες, ακόμα και στις μέρες μας, υπάρχουν μοντέλα σχέσεων με πάνω από έναν συντρόφους. Η ιδέα ότι μόνο ένας μεγάλος, αληθινός, γραφτός έρωτας μας αντιστοιχεί όχι μόνο είναι μια κατασκευή του ρομαντικού κινήματος, αλλά είναι και επικίνδυνη. Τι θα συμβεί αν αυτός ο έρωτας πεθάνει; Δεν μας μένει άλλος; Τον ξοδέψαμε;

Ωστόσο, για να πετύχει μια πολυσυντροφική σχέση (όπως και μια δυαδική σχέση), πρέπει να υπάρχουν ξεκάθαροι κανόνες, που να γίνονται σεβαστοί από όλους τους εμπλεκόμενους. Πολυσυντροφικότητα δεν σημαίνει ξέφραγο αμπέλι – το αντίθετο μάλιστα. Βασικές αρχές της πολυσυντροφικότητας είναι ο αλληλοσεβασμός, η ειλικρίνεια και η συμπόνια.

Γιατί να μη σου αρκεί μόνο ένας/μία σύντροφος;

Αντιστρέφοντας την ερώτηση: αν είχες ένα παιδί και αποφάσιζες ότι θέλεις και δεύτερο, θα μπορούσε το πρώτο σου παιδί να γυρίσει και να σε ρωτήσει: «Γιατί κάνεις δεύτερο παιδί, δεν σου αρκώ εγώ;» Η ερώτηση λοιπόν είναι από μόνη της προβληματική, γιατί δεν έχει να κάνει με το τι μας «αρκεί».

Ας ξεκαθαρίσουμε λοιπόν ότι η πλειονότητα των ανθρώπων δεν δημιουργεί μονογαμική, στενή σχέση μ’ ένα μόνο άτομο. Δημιουργεί μονογαμική, στενή σχέση μ’ ένα μόνο άτομο τη φορά, τουλάχιστον στη θεωρία, γιατί στην πράξη ξέρουμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία και των αντρών και των γυναικών κάνουν σεξ εκτός σχέσης.

Δηλαδή όλοι μας είμαστε ή πολυσυντροφικοί ή κερατώνουμε;

Όχι. Ορισμένοι άνθρωποι προτιμούν τη μονογαμία και φαίνεται να ζουν καλά σε μονογαμικές σχέσεις – πράγμα καταπληκτικό. Όμως μοιάζει να είναι η εξαίρεση και όχι ο κανόνας. Πολλοί πολυσυντροφικοί άνθρωποι είναι επίσης μονογαμικοί, με την έννοια ότι δεν κάνουν σεξ εκτός της τριαδικής, τετραδικής κτλ σχέσης τους. Με άλλα λόγια, η πολυσυντροφικότητα δεν είναι ταυτόσημη έννοια με την πολυγαμία. Η πολυσυντροφική σχέση προσφέρει τη δυνατότητα να συνδεθείς ερωτικά στενά με πάνω από έναν άνθρωπο, με ό,τι φέρνει αυτό στη ζωή σου: περισσότερες προοπτικές, περισσότερες οπτικές γωνίες, περισσότερη στήριξη σε όλα τα επίπεδα. Φυσικά, μαζί με τα θετικά, πολλαπλασιάζονται και τα αρνητικά.

Και με το σεξ τι γίνεται;

Πολυσυντροφικότητα δεν σημαίνει όργια και παρτούζες. Δεν σημαίνει καν αμφιφυλοφιλία. Βασικά, η πολυσυντροφικότητα δεν αφορά το σεξ. Μπορεί σε μια τριαδική σχέση (V) ο ένας σύντροφος να κάνει σεξ μόνο με τον έναν και όχι με τον άλλον και κανείς από τους τρεις να μην κάνει σεξ με άλλους (μονογαμική πολυσυντροφικότητα). Πολυσυντροφικότητα, ωστόσο, σημαίνει ξεκάθαρους κανόνες ως προς το τι γίνεται με το σεξ.

Λειτουργεί αυτό το πράγμα στην πράξη;

Αν δυο άνθρωποι δυσκολεύονται να τα βρουν μεταξύ τους και να κρατήσει η σχέση τους στον χρόνο, πόσο πιθανό να τα βρουν τρεις ή τέσσερις μαζί;

Πράγματι, οι ερωτικές και συντροφικές μας σχέσεις μας δοκιμάζουν (και συχνά μας φτάνουν στα όριά μας) επειδή πολλές φορές εγκλωβιζόμαστε σε συντροφικές σχέσεις όπου ασφυκτιούμε, οι οποίες δεν μας επιτρέπουν να ξεδιπλώσουμε όλο το δυναμικό μας. Είναι σαν να συναινούμε λίγο πολύ αυτόματα να μπούμε σε ένα ίδρυμα με τους κανόνες του οποίου δεν συμφωνούμε εκατό τοις εκατό, αλλά πιστεύουμε ότι πρέπει να ισχύουν γιατί έτσι μάθαμε.

Οι πολυσυντροφικές σχέσεις δεν είναι η μαγική τέλεια λύση στις δυαδικές σχέσεις. Και αυτές ταλανίζονται από τα ίδια προβλήματα και τις ίδιες προκλήσεις όπως και οι δυαδικές σχέσεις. Λόγου χάρη, αν ζηλεύω σε μια δυαδική σχέση, θα ζηλεύω και σε μια πολυσυντροφική.

Το να έχεις συντροφική σχέση με πάνω από ένα άτομα μπορεί να περιπλέξει τα πράγματα. Γενικά, οι ερωτικές σχέσεις τείνουν να  εντείνουν τις ανασφάλειές μας: με αγαπάει αρκετά; Με αγαπάει όσο κι εγώ; Είναι δυνατή η σχέση μας; Μπορώ να βασιστώ πάνω του/της κοκ… Οι ίδιες προκλήσεις που ισχύουν σε μια δυαδική σχέση ισχύουν και σε μια πολυσυντροφική − επί δύο ή τρία. Όσα περισσότερα άτομα εμπλέκονται, τόσο πιο πολύπλοκα μπορεί να γίνουν τα πράγματα, αν δεν υπάρχει ένα ξεκάθαρο πλαίσιο, προσυμφωνημένοι κανόνες και αλληλοσεβασμός.

Αναμφίβολα, οι πολυσυντροφικές σχέσεις είναι πολύ δύσκολες και απαιτούν υψηλό βαθμό επένδυσης και ενασχόλησης με τη σχέση. Χωρίς αυτή τη φροντίδα για τη σχέση, είναι καταδικασμένες να αποτύχουν.

Η Emotionally Focused Therapy φέρνει αποτελέσματα και σε πολυσυντροφικές σχέσεις, καθώς τις ίδιες ανασφάλειες και μηχανισμούς άμυνας επεξεργαζόμαστε και μαθαίνουμε να τιθασεύουμε.

Περισσότερες πληροφορίες για την πολυσυντροφικότητα στην Ελλάδα θα βρείτε στην ομάδα τους στο Facebook.

Βιβλιογραφία

Rothblum, E. (1999) ‘Poly-Friendships’, in M. Munson and J. P. Stelboum (eds) The Lesbian Polyamory Reader. London: Harrington Park Press.