Είμαι σχεσάκιας. Τι τρέχει μ’ εμένα;

Ακούμε μερικές φορές κάποιος να αυτοαποκαλείται «σχεσάκιας», κυρίως όμως το ακούμε σαν κατηγόρια για κάποιον: «σχεσάκιας», λες και πρόκειται για κάποιον τοξικοεξαρτημένο, ένα πρεζάκι σχέσεων, που δεν μπορεί να αντέξει χωρίς να είναι σε σχέση.

Ταυτόχρονα, πολλοί άνθρωποι γύρω μας (ίσως κι εμείς) παραπονιόμαστε με καημό για τη δυσκολία να βρούμε έναν σωστό άνθρωπο για να κάνουμε μια σχέση της προκοπής. Ή επειδή μπλέκουμε με «ακατάλληλους» ανθρώπους, που μας βγάζουν το λάδι. «Έχω τον μαλακομαγνήτη», παραπονιόμαστε.

Γιατί τόσος καημός, πόνος και δυστυχία για τις συντροφικές σχέσεις;

Ο λόγος είναι απλός: οι άνθρωποι είμαστε φτιαγμένοι να είμαστε με άλλους ανθρώπους. Τι μορφή παίρνει αυτό το «μαζί» ποικίλει από πολιτισμό σε πολιτισμό και από εποχή σε εποχή, αλλά στη δική μας κουλτούρα τα τελευταία πενήντα χρόνια περίπου η πιο σημαντική σχέση απ’ όλες, το Α και το Ω της ευτυχίας μας είναι να βρούμε «τον άνθρωπό μας». Να είμαστε σε μια συντροφική σχέση, στην οποία ο/η σύντροφός μας θα μας καταλαβαίνει, θα μπορούμε να μοιραζόμαστε (σχεδόν) τα πάντα, θα συμπορευόμαστε, θα κατανοεί τις ανάγκες μου και θα μπορούμε να βασιζόμαστε πάνω του/της ό,τι κι αν μας φέρει η ζωή.

Οι σχέσεις μας με τους άλλους ανθρώπους έχουν ζωτική σημασία για την επιβίωσή μας. Δεν μπορούμε να ζήσουμε σαν ερημίτες και να είμαστε καλά με τον εαυτό μας. Αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει σώνει και καλά να ζευγαρώσουμε – μόνο ότι χρειαζόμαστε ουσιαστικές σχέσεις με άλλους ανθρώπους, είτε μιλάμε για φίλους είτε για συγγενείς είτε για ερωτικούς συντρόφους.

Κατά μια μεγάλη περίοδο του 20ού αιώνα, η συναισθηματική εγγύτητα και η αλληλεξάρτηση υποβιβάστηκαν και κατηγορήθηκαν ως προβληματικές. Μάθαμε ότι πρέπει να είμαστε αυτόνομοι/ες, ανεξάρτητες/οι, χωρίς να έχουμε ανάγκη έναν άλλον άνθρωπο πλάι μας για να είμαστε «πραγματικά» καλά. Η αυτονομία και η ανεξαρτησία τονίστηκαν ως απόλυτες αξίες, ενώ οι «σχεσάκηδες» στιγματίστηκαν ως ανώριμα άτομα με ψυχολογικά προβλήματα, που αναζητούν να τα καλύψουν μέσα από άλλους ανθρώπους.

Στην πραγματικότητα, όμως όλοι οι άνθρωποι έχουμε ανάγκη από συναισθηματική εγγύτητα, οικειότητα, δέσιμο, αυτό που επιστημονικά αποκαλούμε «συναισθηματικό δεσμό» (attachment). Το συναισθηματικό δέσιμο με άλλους ανθρώπους «δεν είναι μόνο απαραίτητο για την επιβίωση, είναι ένα πυρηνικό, έμφυτο και γενετικά καθορισμένο χαρακτηριστικό». Ήδη από τη δεκαετία του '50, γνωρίζουμε πλέον μέσα από πολυάριθμες επιστημονικές έρευνες ότι ο άνθρωπος δεν έχει ανάγκη για στενούς συναισθηματικούς δεσμούς, ζεστασιά και εγγύτητα μόνο όταν είναι παιδί, αλλά διατηρεί αυτή την ανάγκη μέχρι τα βαθιά γεράματα.

Η ανάγκη για συναισθηματικούς δεσμούς είναι τόσο έντονη σ’ εμάς τους homo sapiens, που την αναζητούμε και την καλύπτουμε και μέσα από στενές σχέσεις αγάπης και εγγύτητας με ζώα. Όσοι έχουμε κατοικίδια, γνωρίζουμε πολύ καλά πόσο δυνατές σχέσεις αγάπης δημιουργούμε με τα ζώα μας.

Η έλλειψη συναισθηματικής εγγύτητας, δεσίματος ή ανταπόκρισης από αυτόν που αγαπάμε προξενεί την ίδια αναστάτωση, φόβο, ταραχή και θυμό είτε είμαστε 5 μηνών είτε 55 χρονών. Παραμένουμε το ίδιο ευάλωτοι/ες απέναντι στους ανθρώπους που αγαπάμε και όταν αυτοί δεν ανταποκρίνονται, η απειλή που νιώθουμε είναι τεράστια, όπως δείχνουν οι έρευνες που διεξήγαν ο John Bowlby, η Mary Ainsworth

Με τη λέξη «σχεσάκιας», λοιπόν, ως θεραπευτής αντιλαμβάνομαι έναν άνθρωπο που έχει ανάγκη από συναισθηματική εγγύτητα, οικειότητα, δέσιμο.

Πολιτισμικά, μαθαίνουμε ότι τη μεγαλύτερη συναισθηματική εγγύτητα, οικειότητα, δέσιμο τα βρίσκουμε στις ερωτικές σχέσεις (χωρίς αυτό να ισχύει πάντα στην πράξη – και σε φιλίες τα βρίσκουμε εξίσου έντονα, αλλά στη δυτική κουλτούρα τα τελευταία πενήντα χρόνια περίπου η ερωτική σχέση θεωρείται η πλέον δυνατή και συναισθηματικά στενή.

Με άλλα λόγια, από τη στιγμή που ανήκουμε στο είδος homo sapiens είμαστε όλες και όλοι σχεσάκηδες.